Trào lưu xé túi mù có gì đặc biệt để "gây nghiện" cả người lớn lẫn trẻ con?

Theo trang thương mại điện tử Metric.vn, trong vòng 1 tháng từ 15/10 – 15/11/2024, tổng doanh thu đến từ Baby Three trên 2 nền tảng mua sắm Shopee và TikTok Shop lên đến 8.8 tỉ đồng, với gần 38.000 sản phẩm được bán ra.

Trào lưu Baby Three với những chiếc hộp bí ẩn chứa món đồ dễ thương, tiếp nối thành công của xé túi mù cũng được đón nhận nồng nhiệt, đạt doanh thu 40,6 tỷ đồng trong năm 2024. Đến nay, xé túi mù và Baby Three vẫn là một trong những xu hướng gây chú ý mạnh mẽ với giới trẻ. Tuy nhiên, hai trào lưu này cũng gặp phải nhiều ý kiến trái chiều.

Mới đây, một bài viết của bác sĩ Anh Nguyễn, Ủy Viên Cấp Cao của Hiệp Hội Dinh Dưỡng và Y Học Lối Sống Vương Quốc Anh (British Association for Nutrition and Lifestyle Medicine); Nhà Nghiên Cứu Lâm Sàng và Trưởng Dự Án Nghiên Cứu “Chương Trình 1000 Ngày Đầu Đời" dành riêng cho Trẻ Em Châu Á, thu hút lượng like khủng trên mạng xã hội. Bài viết đề cập đến một trào lưu hot trong thời gian gần đây là xé túi mù thu hút hơn 5 nghìn lượt thích và gần 7 nghìn lượt chia sẻ.

Túi mù – Cạm bẫy tâm lý ẩn sau sự thích thú

Bác sĩ An Nguyễn cho rằng, túi mù không phải là một hiện tượng mới. Ở Việt Nam, trào lưu này chỉ mới bắt đầu, nhưng tại các nước phương Tây như Anh, Úc, Mỹ, nó đã bùng nổ từ năm 2017.

Đến năm 2018, túi mù lọt top xu hướng trò chơi tại Mỹ. Thậm chí, hình thức "săn túi mù ảo" (mua vật phẩm bất ngờ trong game) đã bị cấm tại Úc, và nhiều quốc gia khác cũng đang tìm cách quản lý. Nếu theo xu hướng chung, Việt Nam có thể sớm đối mặt với làn sóng túi mù ảo tấn công mạnh vào nhóm trẻ Alpha.

Nhưng điều đáng nói là vì sao trẻ lại dễ nghiện túi mù đến vậy?

Cơ chế thao túng tâm lý trẻ nhỏ

Túi mù tận dụng một hiệu ứng tâm lý rất mạnh: cảm giác hồi hộp khi nhận được thứ bất ngờ. Người chơi không biết mình sẽ nhận được món đồ nào trong hộp, và chính sự háo hức đó khiến họ dễ bị cuốn vào việc mua đi mua lại.

GS. Grimmer (ĐH Tasmania, Úc) gọi đây là một dạng thao túng tâm lý, mà trẻ nhỏ là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất. Nghiên cứu của ông tại Úc cho thấy, 90% trẻ em dễ bị thao túng bởi cơ chế này, trong khi tỷ lệ ở người lớn chỉ là 30%.

Nguyên nhân chính là trẻ chưa đủ khả năng nhận thức rằng đây là một chiến lược tiếp thị.

Hội chứng FOMO (Fear of Missing Out – Hội chứng sợ bỏ lỡ) khiến trẻ khao khát có đủ bộ sưu tập, vô tình tạo áp lực lên chính trẻ và cha mẹ.

Cơ chế "chờ đợi hồi hộp" – Bẫy tâm lý giống trò đỏ đen

Hiện tượng này có thể giải thích bằng lý thuyết "củng cố gián đoạn" (Intermittent Reinforcement) của GS. Skinner: Trong một thí nghiệm, giáo sư Skinner huấn luyện chim bồ câu mổ vào cần gạt để nhận thức ăn. Khi thức ăn được phát đều đặn, chim chỉ mổ khi đói. Nhưng khi thức ăn xuất hiện một cách ngẫu nhiên, chim bồ câu trở nên ám ảnh, mổ liên tục ngay cả khi không đói.

Túi mù hoạt động theo nguyên tắc tương tự: bộ não của trẻ bị kích thích mạnh khi nhận được phần thưởng không thể đoán trước, tạo ra hành vi lặp lại và dễ trở thành nghiện. Trẻ luôn nghĩ rằng "mở thêm sẽ gặp may", tương tự như cơ chế gây nghiện trong cờ bạc.

Cơ chế hộp quà hiếm

Để gia tăng khả năng thao túng tâm lý trẻ em, các nhà sản xuất còn áp dụng cơ chế hộp quà hiếm. Trẻ không biết mình sẽ nhận được gì, nhưng vì đôi khi có món hiếm, trẻ tiếp tục mua – ngay cả khi đã chi số tiền lớn.

Cơ chế này dễ khiến trẻ hình thành thói quen chi tiêu không kiểm soát. Áp lực đồng trang lứa khiến trẻ ganh tị, thậm chí sẵn sàng mua lại đồ hiếm từ bạn với giá cao.

Cha mẹ cần làm gì để giúp trẻ không bị thao túng?

Bản thân búp bê Baby Three không có lỗi, nó chỉ là một món đồ chơi. Nhưng những cơ chế thao túng tâm lý ẩn sau trào lưu này thực sự nguy hiểm. Cấm đoán không phải là giải pháp duy nhất. Điều quan trọng là giúp trẻ hiểu và tự bảo vệ mình.

Đừng vội phủ định hay la mắng con

Nếu trẻ kể về một trò chơi mới, đừng vội bác bỏ hay trách mắng. Thay vào đó, hãy lắng nghe và tìm hiểu cùng con. Nếu không, trẻ sẽ xem bạn là “người cản đường” và tiếp tục giấu giếm.

Cẩn trọng khi mua đồ chơi theo trend

Trước khi mua quà cho con, hãy cân nhắc: Món đồ chơi này có an toàn không (về cả chất liệu và tác động tâm lý)? Liệu nó có dẫn đến thói quen tiêu dùng vô thức?

Dạy trẻ tư duy phản biện

Khuyến khích trẻ tự hỏi: "Món đồ này có thực sự cần thiết không?", "Với số tiền này, con có thể mua thứ gì ý nghĩa hơn không?". Khi trẻ biết đặt câu hỏi, việc thao túng tâm lý sẽ mất tác dụng.

Hướng trẻ đến những bộ sưu tập có ý nghĩa

Thay vì sưu tập đồ chơi đắt đỏ, hãy khuyến khích trẻ sưu tập sách, tem, hay tự làm đồ chơi handmade để phát triển tư duy sáng tạo.

Giải thích về cơ chế “chờ đợi hồi hộp”

Giúp trẻ hiểu rằng sự hấp dẫn của túi mù đến từ hiệu ứng tâm lý chứ không phải giá trị thực sự của món đồ bên trong. Bạn có thể cùng trẻ làm “túi mù” tại nhà với những món đồ nhỏ sẵn có – điều này giúp trẻ hiểu rằng điều thú vị không chỉ nằm ở vật phẩm, mà còn ở trải nghiệm.

Dạy trẻ về tài chính cá nhân

Hướng dẫn trẻ quản lý tiền tiêu vặt bằng phương pháp chia lọ (mua sắm – tiết kiệm – từ thiện). Khi trẻ muốn mua túi mù, hãy hỏi: "Con thích một túi mù không chắc chắn, hay một món đồ con thực sự muốn?".